به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ ایران همواره با مشکل کم‌آبی مواجه بوده، اما کاهش بارش و افزایش دما در سال‌های اخیر شرایط را نگران‌کننده کرده است؛ میانگین بارش سالانه کشور حدود ۲۵۰ میلی‌متر است و کاهش تدریجی آن طی دهه‌های گذشته، آسیب‌پذیری اقلیم ایران را به‌طور قابل توجهی افزایش داده است. 

موقعیت جغرافیایی ایران در خاورمیانه، آب و هوای عمدتاً خشک و نیمه‌خشک و ظرفیت‌های محدود اقتصادی، کشور را در برابر تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیر کرده است؛ تنها یک‌سوم میانگین جهانی بارندگی، تبخیر چندبرابری و وسعت بیابان‌ها، ایران را با تهدیدات جدی خشکسالی و فرسایش خاک مواجه ساخته است. 

رویدادهای افراطی اقلیمی مانند سیلاب، خشکسالی و آتش‌سوزی‌های طبیعی، تصویر شکنندگی اقلیم کشور را نمایان می‌کند؛ خشکسالی دیگر پدیده‌ای مقطعی نیست و بحران گسترده‌ای ایجاد کرده که بخش‌های مختلف کشور، از جمله کشاورزی و منابع آب، را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. 

تحلیل‌ها نشان می‌دهد الگوی توزیع خشکسالی در فصول مختلف تغییر یافته و شدت آن در بهار و زمستان بیشتر است؛ بخش کشاورزی، که اصلی‌ترین مصرف‌کننده آب در کشور محسوب می‌شود، با روش‌های سنتی آبیاری و کشت محصولات نامتناسب با اقلیم خشک مواجه است. 

روش‌های قدیمی آبیاری، بهره‌وری پایین آب و کشت محصولاتی که نیاز آبی بالایی دارند، فشار قابل توجهی بر منابع آبی وارد کرده است؛ کارشناسان بر این باورند که با تغییر الگوی کشت و استفاده از روش‌های نوین آبیاری، می‌توان بخش مهمی از این فشار را کاهش داد. 

آموزش کشاورزان و ارائه راهکارهای علمی در زمینه مدیریت آب، یکی از مهم‌ترین اقدامات برای مقابله با خشکسالی‌های طولانی است؛ بهره‌گیری از فناوری‌های نوین می‌تواند علاوه بر حفظ منابع، تولید محصولات کشاورزی را بهبود بخشد و خسارات اقتصادی را کاهش دهد. 

شدیدترین خوشه‌های خشکسالی در دهه‌های اخیر عمدتاً در غرب، شمال غرب و البرز مرکزی متمرکز بوده‌اند؛ داده‌های مطالعات اقلیمی نشان می‌دهد خشکسالی‌های متوسط تا شدید به طور قابل توجهی افزایش یافته و از سال ۱۹۹۹ شاخص‌های مرتبط اغلب سال‌ها زیر آستانه کاهش قرار داشته است. 

رویدادهای مکرر لانینا در سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۱۲، عامل طولانی شدن و شدت گرفتن خشکسالی‌ها بوده است؛ افزایش خشکسالی در مقیاس‌های سه و ۶ ماهه، به‌ویژه در ماه‌های مارس تا مه، بیشترین تکرار را داشته و طولانی‌ترین دوره‌های خشک در این بازه ثبت شده است. 

خشکسالی‌های طولانی و شدید طی سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۱۲ تأثیر منفی بر تولیدات کشاورزی و امنیت غذایی داشته و خسارت‌های اقتصادی گسترده‌ای به مناطق آسیب‌پذیر وارد کرده است؛ این شرایط نشان می‌دهد که بحران آب ایران نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و سازگاری‌های اقلیمی است. 

ایجاد سازگاری‌های لازم، اصلاح الگوی کشت و مدیریت منابع آبی، از جمله اقدامات حیاتی برای کاهش اثرات منفی خشکسالی‌های تکرارشونده محسوب می‌شود؛ کشور باید با توجه به روند افزایش گرما و کاهش بارش، سیاست‌های بلندمدت و علمی را در دستور کار قرار دهد. 

بهبود زیرساخت‌های آبیاری و توسعه فناوری‌های نوین می‌تواند فشار بر منابع آب را کاهش دهد؛ همچنین استفاده از سیستم‌های پیش‌بینی خشکسالی و برنامه‌ریزی دقیق برای کشاورزی، نقش مهمی در کاهش خسارات و ارتقای بهره‌وری منابع دارد. 

خشکسالی‌های اخیر نشان داده است که افزایش فراوانی و شدت خشکسالی‌ها تأثیر مستقیمی بر کشاورزی، اقتصاد و امنیت غذایی ایران دارد؛ بنابراین، اقدامات جامع و هماهنگ در سطوح ملی و منطقه‌ای برای مقابله با این بحران، به یک ضرورت ملی تبدیل شده است. 

یکی از پیامدهای بارز خشکسالی‌های مکرر، کاهش سطح منابع آب زیرزمینی و افت کیفیت آب‌های سطحی است؛ کاهش سفره‌های آب زیرزمینی، تهدیدی جدی برای تأمین آب شرب و کشاورزی ایجاد کرده و نیاز به مدیریت دقیق و برنامه‌ریزی استراتژیک منابع آبی را افزایش داده است. 

توسعه کشاورزی هوشمند و استفاده از کشت گیاهان مقاوم به خشکی می‌تواند بخش قابل توجهی از آسیب‌ها را کاهش دهد؛ بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های قطره‌ای و هوشمندسازی آبیاری، همراه با آموزش کشاورزان، در کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری محصولات نقش مؤثری ایفا می‌کند. 

همچنین، هماهنگی بین نهادهای دولتی و بخش خصوصی برای اجرای سیاست‌های مدیریت بحران، پایش مستمر منابع آب و پیش‌بینی رویدادهای اقلیمی، ضروری است؛ بدون اقدامات پیشگیرانه و برنامه‌ریزی جامع، خطرات ناشی از خشکسالی‌های طولانی‌مدت می‌تواند به بحران‌های اجتماعی و اقتصادی گسترده تبدیل شود. 

نویسنده: آذر جلیلیان؛ مدرس دانشگاه رازی